Zwarts L., Bijlsma R.G. & van der Kamp J. (2023) The Gap of Chad, a dearth of migratory birds in the central Sahel. ARDEA 111 (1): 207-226

Vogels die in Europa broeden en in Afrika overwinteren, steken in een breed front de Middellandse Zee over. Soorten die tijdens de trek van thermiek gebruikmaken (zoals ooievaars en diverse soorten roofvogels), vermijden open water en omzeilen de Middellandse Zee via de west- en oostzijde. Inmiddels is bekend geworden dat ook veel zangvogels voor een trekroute door Spanje of via het Midden-Oosten kiezen. Als gevolg daarvan komen grote aantallen vogels tijdens de herfsttrek terecht in Marokko, in het westen van Afrika, of anders wel 3500 km oostelijker, in Egypte. Daarna moeten ze nog de Sahara oversteken. Als ze dat zouden doen over de kortste afstand, dus van noord naar zuid, zouden verhoudingsgewijs maar weinig trekvogels in het centrale deel van de Sahel terecht komen. Uit de beschikbare studies van vogels die waren uitgerust met een GPS zender of een geolocator blijkt dat veel, maar niet alle, soorten in het westelijke of in het oostelijke deel van Afrika blijven, ofwel in gebieden die in het verlengde liggen van de overheersende zuidelijke trekrichting. Het centrale deel van de sub- Sahara zou dan relatief arm aan trekvogels moeten zijn. Hoe suggestief deze kennelijke concentratie van trekvogels aan weerszijden van Afrika ook is, metingen ter plekke zijn gewenst om te zien of de centrale Sahel (in ruime zin) daadwerkelijk armer is aan Europese trekvogels. Aan de hand van dichtheidstellingen van vogels over de hele breedte van de Sahel is onderzocht of, en zo ja, in hoeverre de centrale Sahel door trekvogels onderbenut wordt. Voor deze analyse werd alleen gekeken naar vogels die zich ophouden in bomen en struiken. Hierbij is het wel nodig de verwachte hoeveelheid vogels, gegeven de verspreiding van hun voorkeursbomen, te bepalen en vervolgens de afwijking tussen verwachte en gevonden verspreiding uit te rekenen. Omdat de getelde vogels per boom apart werden genoteerd, kon per boomsoort worden nagegaan of het kwantitatieve voorkomen van vogels in het centrale deel van de Sahel ijler is dan in het oosten of westen, gecorrigeerd voor de dichtheid van voorkeursbomen. Aan de hand van 12 trekvogelsoorten die foerageren in struiken en bomen, is deze hypothese onderzocht, met vier talrijke en wijdverspreide lokale soorten als controlegroep waarvoor een ‘Gat van Tsjaad’ niet was te verwachten. Elf van de twaalf soorten trekvogels hadden in de centrale Sahel daadwerkelijk een geringere dichtheid. Bij geen van de lokale soorten was dat het geval. Bergfluiter Phylloscopus bonelli, Westelijke Orpheusgrasmus Curruca hortensis en Westelijke Baardgrasmus Curruca iberiae kwamen het meest voor in het westelijke en (veel) minder in het centrale deel van de Sahel, terwijl de Oostelijke Vale Spotvogel Iduna pallida, Oostelijke Orpheusgrasmus Curruca crassirostris, Braamsluiper Curruca curruca en Rüppells Grasmus Curruca ruppeli het meest algemeen waren in de oostelijke, maar minder in de centrale Sahel. Roodkopklauwier Lanius senator en Gekraagde Roodstaart Phoenicurus phoenicurus waren algemener in het westelijke en oostelijke deel dan in de centrale Sahel. Alleen bij de Grasmus Curruca communis werd geen oostwest verschil gevonden in de dichtheid, in overeenstemming met waarnemingen dat Grasmussen, in tegenstelling tot de meeste andere onderzochte soorten, de Middellandse Zee over de volle breedte oversteken. De foerageeromstandigheden in de centrale Sahel – gegeven het voorkomen en de status van preferente boomsoorten – lijken niet slechter te zijn dan in het westen of oosten. De conclusie is gerechtvaardigd dat de centrale Sahel wordt onderbenut door trekvogels. En in het verlengde daarvan dat de Sahel, wat betreft deze vogels, niet ‘vol’ is. De vraag dringt zich op of er vroeger, toen het aantal trekvogels veel groter was dan nu, misschien geen Gat van Tsjaad is geweest.