Zwarts L., Bijlsma R.G. & van der Kamp J. (2023) Seasonal shifts in habitat choice of birds in the Sahel and the importance of ‘refuge trees’ for surviving the dry season. ARDEA 111 (1): 227-250

Elk jaar steken honderden miljoenen trekvogels de Sahara over om de noordelijke winter in de Sahel en wijde omgeving door te brengen. De vogels arriveren in de droge tijd, want van september tot juni valt er geen regen in de Sahel. Sterker, na januari lopen de temperaturen op naar boven de 40°C in de schaduw (vanaf maart). Vogels die in de Sahel leven, gebruiken verschillende strategieën om aan deze droogte het hoofd te bieden. Sommige trekvogels die in struiken en bomen foerageren, blijven na aankomst 1 à 2 maanden in de Sahel en vliegen dan nog minstens 500 km naar het zuiden, waar meer regen over een langere periode valt. Ook de Gekraagde Roodstaart Phoenicurus phoenicurus schuift iets naar het zuiden op, echter zonder de humide zone te bereiken. De Tapuit Oenanthe oenanthe blijft alleen in een nat jaar in de aride zone hangen; in een droog jaar schuift de soort door naar de semiaride zone. De verschillende grasmussoorten bewegen zich in de loop van het droge seizoen juist noordwaarts, naar de aride gebieden, waar ze zich concentreren in struiken en bomen die later in het droge seizoen aantrekkelijker worden, omdat zij dan bessen hebben gekregen (Tandenborstelboom Salvadora persica) of zijn gaan bloeien (zes woestijnsoorten). In de semiaride zone verliezen de meeste boomsoorten in de loop van de noordelijke winter hun blad, met een navenante leegloop van trekvogels tot gevolg. Bij de weinige boomsoorten die hun bladeren niet verliezen (zoals de Woestijndadel Balanites aegyptiaca), blijft het aantal vogels echter constant of neemt het toe (bij de acacia Faidherbia albida). Tijdens het droge seizoen neemt het aantal vogels ook toe in acacia’s die in vloedvlaktes staan. Als gevolg van dit alles raken vogels tijdens hun verblijf in de Sahel geconcentreerd in steeds minder soorten bomen en struiken. Deze indikking van de verspreiding is des te sterker in jaren met weinig regenval. Omgekeerd, in jaren met veel regen krijgen bomen meer bloemen en bladeren en laten ze die in de droge tijd ook later vallen. Onder natte omstandigheden is er voor de vogels gedurende de droge tijd meer voedsel over een langere tijd beschikbaar, maar in een droog jaar is het voor vogels moeilijker om te overleven. Dat was al bekend op basis van tellingen in het broedgebied (droogte in de Sahel ging gepaard met broedpopulatieafnames). We vonden in de Sahel een rechtstreekse bevestiging van de invloed van droogte op vogelaantallen: het aantal trekvogels was in een droog jaar de helft minder dan het aantal in een nat jaar. De sterfte in de Sahel zou nog veel hoger zijn zonder de acacia’s op de vloedvlaktes en de aanwezigheid van Faidherbia, en in mindere mate ook Balanites, in de rest van de Sahel. Dit handjevol boomsoorten kan met recht worden beschouwd als ‘toevluchtsbomen’.