Zwarts L., Bijlsma R.G. & van der Kamp J. (2023) Effects on birds of the conversion of savannah to farmland in the Sahel: habitats are lost, but not everywhere and not for all species. ARDEA 111 (1): 251-268

Tientallen trekvogelsoorten, waarvan er vele sterk zijn afgenomen, overwinteren in de Sahel, van nature een uitgestrekte savanne die inmiddels voor de helft is omgevormd tot landbouwgrond. Welk effect heeft deze grootschalige verandering in landgebruik gehad op de vogels voor wie het gebied tijdelijk of permanent het leefgebied is? Zou de achteruitgang misschien deels kunnen worden verklaard door die conversie, gezien ook de afhankelijkheid van bomen als bron van voedsel voor de meeste trekvogels? Op boerenland staan namelijk minder bomen dan op de savanne, gemiddeld zelfs 38% minder. Nog belangrijker dan een afname van bomen sec bij de omzetting van savanne in akkerland is het feit dat de boeren bepaalde boomsoorten systematisch hebben weggehaald en andere hebben laten staan of hebben aangeplant. In de aride en semiaride zone hebben zij voor vogels aantrekkelijke bomen als Acacia tortilis en Woestijndadel Balanites aegyptiaca gedeeltelijk verwijderd. Meer naar het zuiden hebben de boeren echter een rijk vogelhabitat gecreëerd door de oorspronkelijke bomen te vervangen door Faidherbia albida, een acaciasoort die favoriet is bij trekvogels (en in mindere mate ook bij lokale vogels). Nog verder naar het zuiden, in de meer humide zone, is vooral de Karitéboom Vitellaria paradoxa in het boerenland gaan overheersen, een bij uitstek voor vogels onaantrekkelijke boomsoort; deze omslag heeft veel leefgebied, hoofdzakelijk van lokale vogelsoorten, verloren doen gaan. Al deze veranderingen hebben ertoe geleid dat boom- en struikbewonende vogelsoorten in de noordelijke aride zone en in de zuidelijke humide zone aanzienlijk terrein hebben verloren, maar in de tussenliggende sub-humide zone vooralsnog hebben geprofiteerd van de omzetting. Voor de vogels die op de grond foerageren, liggen de zaken anders. Die zijn talrijker op de savanne dan op landbouwgrond: 24 vogelsoorten (waaronder drie tapuitensoorten) waren meer dan tweemaal zo talrijk op de savanne als op landbouwgrond. Vijf soorten echter (waaronder de Gele Kwikstaart Motacilla flava) waren meer dan tweemaal zo talrijk op land bouwgrond als op de savanne (met de kanttekening: mits in de buurt van water). Per saldo kan de omzetting van savanne in landbouwgrond als habitatverlies voor vogels worden aangemerkt, maar dat geldt dus niet voor alle soorten. Bedenk daarbij dat de landbouw in Afrika nog betrekkelijk extensief is; intensivering onder invloed van stijgende bevolking kan de zaken op den duur drastisch negatiever laten uitpakken.