Zwarts L., Bijlsma R.G. & van der Kamp J. (2023) Downstream ecological consequences of livestock grazing in the Sahel: a space-for-time analysis of the relations between livestock and birds. ARDEA 111 (1): 269-282

Vogeltellingen in de Ferlo, in het noordwesten van Senegal, hadden laten zien dat de dichtheid van vogels die op de grond foerageren, geringer was in begraasde dan in onbegraasde savannes. Het verschil was enorm: 84% minder zaadeters en 64% minder insecteneters. In drie telgebieden in de Ferlo waren zaadeters tussen 1960 en 2010 met 39–97% afgenomen, insecten eters met 61–91%. Deze verliezen werden toegeschreven aan de toegenomen begrazingsdruk van vee. Dat fenomeen beperkt zich niet tot de Ferlo. Overal in de Sahel is de graasdruk toegenomen. Als de bevinding in Senegal algemene geldigheid zou hebben, moeten we voor de afgelopen halve eeuw rekening houden met een verlies van 1,5 miljard vogels in alleen al het aride deel van de Sahel. Helaas is deze rekensom niet te verifiëren, omdat vogeltellingen van een halve eeuw geleden, zoals die er wel zijn voor de Ferlo, ontbreken voor de rest van de Sahel. De verificatie is daarom toegespitst op het recente heden: zijn vogeldichtheid en begrazingsdruk in de Ferlo maatgevend voor de rest van de Sahel? Om die vraag te beantwoorden zijn tussen 2011 en 2019 in 1901 random gekozen vakjes van 4,5 ha, verspreid over de hele regio (van Mauritanië tot Ethiopië), systematisch vogels geteld en is de begrazingsdruk geschat door de dichtheid te meten van koeienvlaaien en schapen- en geitenkeutels. Duizenden landschapsfoto’s, genomen tijdens het veldwerk in de onderzochte plotjes, zijn bekeken op de aanwezigheid van vee. Bovendien is in alle vakjes de bedekking van de bodemvegetatie geschat. De begrazingsdruk was in de Ferlo aan het begin van de droge tijd (oktober–november) groter dan elders in de Sahel binnen dezelfde neerslagzone (200–400 mm regen per jaar). Ook de bodemvegetatie was er eerder verdwenen dan elders. In de Ferlo vonden we veel minder zaadeters dan elders. De vogels die er wel waren, verdwenen grotendeels in de loop van het droge seizoen uit het gebied. Elders in de Sahel was de graasdruk minder en bleven de vogels gedurende oktober–maart in dezelfde aantallen aanwezig. In de jaren zestig en zeventig, toen de begrazingsdruk veel kleiner was dan nu, was er in de Ferlo evenmin een afname van de vogels in de loop van het droge seizoen, behalve in extreem droge jaren wanneer veel vogels doodgingen door gebrek aan voedsel. De conclusie moet dan ook zijn dat de graasdruk van vee in de Ferlo veel groter is dan elders in dezelfde regenvalzone. Het is daarom onwaarschijnlijk dat de vogels in de rest van de Sahel even hard zouden zijn afgenomen als in Noord-Senegal. Niettemin blijkt uit een vergelijking van de begrazingsdruk en de vogeldichtheid in alle neerslagzones van de westelijke en oostelijke Sahel dat een toename van de veedichtheid een negatief effect heeft op vogels. De begrazingsdruk van het vee was in het westen groter dan in het oosten en de meeste vogelsoorten die op de grond foerageren, kwamen in het westen minder algemeen voor dan in het oosten. Bovendien foerageerden de meeste van deze vogelsoorten in het westen van de Sahel in de aride en semi-aride savannes, maar hadden zij een veel bredere verspreiding in het oosten, waar ze ook in groten getale aanwezig waren in savannes binnen de humide zone.